MİLLƏTLƏRARASI RÖ’YƏTİ-HİLAL ELMİ KONFRANSI

RƏHMAN, RƏHİM ALLAHIN ADI İLƏ! 

1978-ci ildə İstanbulda “Rö’yəti-hilal” mövzusunda millətlərarası bir elmi konfrans keçirilmişdir.

 Bu konfransın qərar mətninin tərcüməsini sizə təqdim edirik.

Türkiyə Respublikası Dini İşlər İdarəsinin dəvətilə “Qəməri ayların əvvəlinin təsbit edilməsi” konfransı” 26-29 zilhiccə 1398 (m. 27-30 noyabr 1978) tarixləri arasında İslamın tarixi paytaxtı İstanbulda toplanmışdır. Konfransda aşağıda adı çəkilən İslam ölkələrindən adları əlavədə təqdim olunan nümayəndələr iştirak etmişlər:

1. Orta Asiya və Qazaxstan (Sovet İttifaqı)
2. Əfqanıstan
3. İndoneziya
4. Pakistan
5. Bəhreyn
6. Banqladeş
7. Türkiyə
8. Tunis
9. Əlcəzair
10. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ)
11. Küveyt
12. Sudan
13. İrak
14. Kipr
15. Livan
16. Malayziya
17. Haşimi İordaniya Krallığı
18. Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı
19. Mərakeş Krallığı

Təmsilçi göndərən təşkilatlar:

20. Rabitətul-Aləmil-İslami (İslam Dünyası Cəmiyyəti)
21. Paris İslam Mərkəzi
22. Brüssel İslam Mərkəzi

Bu konfrans daha əvvəl həmin məqsədlə keçirilən konfranslar silsiləsindən biri olaraq toplanmış və fəaliyyətini Kuala-Lumpur (Malayziya) Konfransı ilə Küveyt Vəqf İdarəsi Nazirləri Konfransında əldə olunan nəticələri tamamlayıcı və təkmilləşdirici bir istiqamətdə davam etdirmişdir.

Konfransda iştirak edən nümayəndələr məruzə ilə çıxış etmiş və öz çıxışlarında müsəlmanların ramazan ayının əvvəli və sonu ilə, dini günlərdə və bayramlarda bir-birindən fərqli görüntülərə sahib olmalarının ortaya çıxardığı təəssüfləndirici vəziyyəti ələ almışlar.

Konfrans üzvləri dinin qəbul etmədiyi bu vəziyyəti düzəltməyin zəruri olduğu məsələsini yekdilliklə qəbul etmişlər. Çünki müsəlmanlar Quran-kərimin “Bu, sizin ümmətiniz, vahid bir ümmətdir” ayəsinin ifadə etdiyi kimi vahid bir ümmətdir. Dini mövzularda ixtilaf etmələri icazəli deyildir. Allah-Taala “Hamılıqla Allahın ipinə möhkəm sarılın və ayrılmayın! …”[1] ayəsilə birlik və bərabərliyi əmr etmişdir.

Konfransda iştirak edən alimlər arasında Din Komissiyası və Astronomiya Komissiyası olmaqla iki ayrı komissiya yaradılmışdır. Bunlardan hər biri öz ixtisası daxilindəki mövzular barəsindəki məruzə və çıxışları araşdırmışdır. Dərin müzakirələrdən sonra konfrans son iclasında yekdilliklə aşağıdakı qərarları qəbul etmişdir:

1. İstər adi (çılpaq) gözlə, istərsə modern elmin müşahidə metodları ilə olsun əsas olan hilalın rö’yətidir (görünməsidir);
2. Astronomların hesablaması ilə təsbit etdikləri qəməri ayların əvvəlinə dini baxımdan etibar edilə bilməsi üçün onlar öz təsbitlərini hilalın Günəş batdıqdan sonra görünməyə mane olan maneələrin olmaması halında gözlə görünə biləcək şəkildə, üfüqdə felən mövcud olması əsasına istinad etmələri lazımdır ki, bu da “hökmi rö’yət” deyə adlandırılan rö’yətdir;
3. Hilalın görünə bilməsi üçün iki əsas şərtin həqiqət tapması zəruridir; a) İctimadan (qovuşmadan) sonra Ay ilə Günəşin bucaq uzaqlığı 8 dərəcədən az olmamalıdır. Bilindiyi kimi, rö’yət 7 dərəcə ilə 8 dərəcə arasında başlayır. 8-ci dərəcənin əsas götürülməsində ehtiyat baxımından fikir birliyi əldə edilmişdir. b) Günəşin batdığı anda Ayın üfüqdən yüksəkliyinin bucaq dəyəri 5 dərəcədən az olmamalıdır.

Sadəcə bu əsasa görə normal vəziyyətlərdə hilalın adi gözlə görünə bilməsi mümkündür.

4. Hilalın görünə bilməsi üçün müəyyən bir yer şərt deyildir. Yer üzünün hər hansı bir bölgəsində hilalın görünməsi mümkün olarsa, buna istinad edərək ayın başladığına hökm etmək doğru olar; İslam dünyasında birlik və bərabərliyi təmin etmək üçün rö’yətin (görünmənin) elanı sonrakı maddədə işarə edilən “Müştərək hicri təqvimi”ndə qeyd edilənlərə müvafiq olaraq Məkkeyi-Mükərrəmədə təsis ediləcək rəsədxana tərəfindən həyata keçirilməlidir.
5. Din və astronomiya alimləri ilə rəsədxananın səlahiyyətli şəxsləri tərəfindən hər qəməri il üçün 2-ci, 3-cü və 4-cü maddələrdə qeyd olunan meyarlara əsaslanan bir təqvim hazırlanmalıdır; Təqvim Komissiyası “Müştərək təqvim eskizi”ni qəbul etmək üçün periodik (dövri) olaraq hər il toplanacaqdır.

İlk toplantı 1399-cu il rəbiülaxır (mart 1979) ayında İstanbulda keçiriləcək.

6. Yuxarıda işarə edilən Təqvim Komissiyası aşağıda adı çəkilən ölkələrin təmsilçilərindən təşəkkül tapacaqdır;

İndoneziya, Banqladeş, Türkiyə, Tunis, Əlcəzair, Səudiyyə Ərəbistanı, İrak, Qətər, Küveyt və Misir. Toplantının keçirilməsi üçün bütün üzvlərin iştirakı zəruri deyildir.

7. Məzkur komissiya yuxarıda açıqlanan meyarlara görə ramazan, şəvval və zilhiccə aylarının hilalları üçün hilalın görünə biləcəyi bölgələrin göstərildiyi xəritələr hazırlayacaqdır; beləcə, vəziyyət münasibdirsə, şəxsən hilalı gözləyərək rö’yəti gerçəkləşdirmək və hesablamanın doğru olduğu mövzusunda qane olmaq istəyən hər bir şəxs üçün asanlıq təmin edəcəkdir. Həm də bu xəritələr istəyən hər bir dövlətin vəzifələndirəcəyi mütəxəssis və etimadlı bir heyəti müşahidə ilə vəzifələndirməsinə yardımçı olacaq.
8. Bu qərar və tövsiyələr İslam Ölkələri Xarici İşlər Nazirləri Konfransı Baş Katibliyinə təqdim olunaraq, xarici işlər nazirlərinin Rabatda (Mərakeşin paytaxtı) keçiriləcək ilk toplantısında qəbul və tətbiq edilməsi istəniləcəkdir.

Konfrans son iclasında aşağıdakı tövsiyə qərarlarını qəbul etmişdir:

1. Gündüz və gecələrin normal bölgələrdən fərqli olaraq uzun olduğu yerlərdə oruc və namaz vaxtlarının təsbit edilməsi məsələsini araşdırmaq üçün xüsusi bir konfrans keçirilməlidir[2];
2. Astronomiya dərsini ümumi tədris, ələlxüsus dini tədrisdə dərs proqramları siyahısına daxil etmək, universitet tədrisində astronomiya ixtisas bölmələri qurmaq zəruridir;
3. İslam aləmindəki əlaqədar nazirliklər, dini və islami işlər idarələri, Əzhəri-Şərif və Rabitətul-Aləmil-İslami (İslam Dünyası Cəmiyyəti) kimi müsəlmanlarla əlaqədar işlərə nəzarət edən rəsmi qurumlardan hədəf seçdikləri bərabərliyi gerçəkləşdirmək üçün dini bayramlarını birləşdirmək istiqamətində qəbul edilən bu qərarların bütün cavabdeh şəxslər tərəfindən tətbiq edilməsi üçün cəhd göstərmələri istənilməlidir;
4. İslam ölkələrinin hökumətlərinə çağırış edərək rəsədxana mövzusu ilə maraqlanmaları və öz ölkələrində rəsədxanaları yayğınlaşdırmaları, bunların aralarında qarşılıqlı bilgi və təcrübə mübadiləsi ilə koordinasiyanın təmin edilməsi istənilməlidir;
5. Küveytdə Din İşləri və Vəqf İdarəsi Nazirlikləri Konfransının təklif etdiyi və Rabitənin də qəbul edərək qurmağa başladığı Məkkə Rəsədxanasının dərhal təkmilləşdirilməsi üçün Rabitətul-Aləmil-İslamiyə çağırış edilməlidir;
6. Bu qərarların bütün ölkələrin hökumətlərinə və ayrıca dünyadakı bütün islami quruluşlara çatdırılması Türkiyə Respublikası Dini İşlər İdarəsindən tələb edilməlidir.

Konfransda iştirak edən nümayəndələr islami mövzulara göstərdiyi isti münasibət və diqqətə görə Türkiyə Respublikası Prezidentinə, hökumət başçısına, dövlət nazirinə, qardaş müsəlman türk xalqına üstün təşəkkür, hörmət və ehtiramlarını təqdim etməkdən xoşbəxtlik hiss edirlər. Ayrıca lütf edərək bu konfransa dəvət edən və konfransın keçirildiyi müddət ərzində təmin etdikləri mükəmməl təşkilatçılıq və qonaqpərvərlik, bu konfransın fəaliyyətlərinin uğur qazanması cəhdlərinə görə Türkiyə Respublikası Dini İşlər İdarəsi ilə Kandilli Rəsədxanasının rəhbərliyinə səmimi təşəkkürlərini və təriflərini təqdim edirlər.

Müvəffəqiyyət Allahdandır! 

KONFRANSDA İŞTİRAK EDƏN ÖLKƏLƏR VƏ ONLARIN

TƏMSİLÇİLƏRİNİN ADLARI VƏ TUTDUQLARI VƏZİFƏLƏR

Açılış İclasının Sədri

Təyyar Altukulaç

1. Dini İşlər Naziri

I İclasın Sədri

Mustafa Kamal Tərzi

Tunis Dini İşlər Naziri

II İclasın Sədri

İbrahim əl-Qəhtan

İordaniya Baş Qazısı

III İclasın Sədri

Yusif Əhməd əs-Siddiqi

Bəhreyn Ali Şəri Kassasiya Məhkəməsinin Sədr müavini

IV İclasın Sədri

Əhməd Həmmani

Əlcəzair Ali Din Kollegiyasının Sədri

V İclasın Sədri

1. əl-Həbib əl-Hoce

Tunis Müftisi

Konfransın Məruzəçisi: d-r Əkmələddin Ehsan

Ankara Universiteti lektoru (mühazirəçisi)

“İslamın işığında günün məsələləri”, s. 123-127

Müəllif: Xeyrəddin Qaraman 

[1] “Ali-İmran”, 103

[2] Brüsseldə keçirilən bu toplantının nəticələri “İslamın işığında günün məsələləri” kitabının “Namaz vaxtları” bölməsində verilmişdir. Maraqlananlar müraciət edə bilərlər. Müə: Xeyrəddin Qaraman, s. 89